Atrofalaxia

Vivimos nunha época na que a inmediatez e a superficialidade rexen as nosas relacións humanas, xa sexa en persoa ou dixitalmente. Neste contexto, a atrofalaxia consólidase como un termo cada vez máis acertado, xa que é o contrario á “trofalaxia”, concepto vinculado ao comportamento de determinadas especies do reino animal, como as formigas ou as abellas, que se comunican, axudan e, incluso, aliméntanse mutuamente.

Tamén é un termo relacionado con algo que se dá en moi poucas especies, entre elas a nosa (aínda que parece que cada vez menos): a Eusocialidade (o bo ou mellor para a sociedade), da que xa escribín neste espazo e que se refire a como a cooperación e o coidado mutuo son fundamentais para a supervivencia e o desenvolvemento dos individuos, da comunidade e da especie.

Con todo, tanto no que respecta á trofalaxia como á eusocialidade, o que está acontecendo na nosa sociedade globalizada é un xiro oposto: a indiferenza e a deshumanización enfatízanse constantemente e cada vez máis.

A primeira vez que escoitei o termo “atrofalaxia” foi ao gran naturalista e defensor do medio ambiente Félix Rodríguez de La Fuente. A través do seu traballo, xa daquela, estaba denunciando o que estábamos a facer co noso planeta, advertindo da acuciante necesidade de coidar a Terra. Pero a idea era máis ampla, non se refería só ao medio ambiente, senón que tamén se podía aplicar a como nos comportamos entre nós mesmos. Resultando sintomático, preocupante e evidente que a atrofalaxia que el mencionaba resoe tanto hoxe ao observar a nosa existencia, onde a atrofia da nosa sensibilidade como seres parece terse estendido e cronificado cual praga.

Do mesmo xeito que os membros dunha colmea traballan conxuntamente para o beneficio da súa comunidade, nós tamén deberiamos aspirar a unha maior conexión e apoio mutuo. Con todo, no canto diso, a atrofalaxia que padecemos está a levarnos a unha cultura caracterizada pola desconexión emocional. Cando vemos imaxes desgarradoras de conflitos, desastres naturais ou crises humanitarias, as respostas moitas veces redúcense a un simple emoticono ou a un comentario superficial. Esa despreocupación e desistimento resultan alarmantes e plantexan cuestións serias sobre a nosa humanidade. ¿Cústanos cada vez máis empatizar coa dor ou a necesidade dos demais?

O noso mundo está saturado de estímulos que non nos deixan concentrarnos en case nada. As redes sociais, por exemplo, xogan un papel moi importante nisto. Bombardeánnos con noticias, imaxes e vídeos que esixen unha reacción inmediata, pero que raramente nos permiten determonos a realmente entender ou asimilar o que estamos a ver. É como se a incapacidade de sentir (a atrofalaxia) se inoculase no noso día a día. Os feitos importantes convértense en titulares fugaces que consumimos rápido e esquecemos igual de de súpeto.

E non só que perdamos sensibilidade de forma individual, senón que iso tamén afecta a como respondemos colectivamente a grandes problemas, como o cambio climático, a desigualdade, a diversidade, as migracións ou calquera tipo de conflito, xa sexa global ou incluso nas nosas propias comunidades.

A toma de conciencia sobre a atrofalaxia pode ser o primeiro paso cara a un cambio positivo