Entre a urxencia ecolóxica e a inercia económica

O momento actual da economía española está nun deses puntos clave onde, curiosamente, manter o rumbo actual resulta ser o máis perigoso. O recente Informe COTEC sobre Economía Circular 2025 tráenos de volta á realidade algo que tendemos a ignorar: o noso modo de produción actual opera como se os materiais fosen ilimitados, o tempo tamén, e a Terra puidese asimilar sen problemas todo o que gastamos. Nada novo, pero a chamada de atención resulta cada vez máis forte e evidente.

A Fundación COTEC para a Innovación sinala que España continúa mostrando un patrón de consumo intensivo e pouco eficiente dos recursos. Por exemplo, a dependencia exterior é abafante: importamos máis do 90 % das materias primas críticas que utilizamos. Isto déixanos expostos a tensións xeopolíticas, volatilidade de prezos e riscos de desabastecemento; algo que a pandemia xa deixou dolorosamente claro.

A economía circular non é, polo tanto, só unha cuestión ambiental; é unha estratexia económica de supervivencia. Reducir a dependencia externa significa aumentar autonomía estratéxica, resiliencia industrial e competitividade. Pero para iso fai falta máis innovación, máis investimento e máis visión a longo prazo.

Un dos diagnósticos máis persistentes nos informes de COTEC é a débil incorporación de innovación nas empresas españolas. Innovamos, si, pero non o suficiente, e menos aínda na dirección circular.

O resultado é un ecosistema que avanza a dúas velocidades:

• Unha minoría de empresas pioneiras, capaces de aplicar ecodeseño, dixitalización, simbiose industrial e modelos de reutilización avanzados.
• Unha maioría que aínda identifica a economía circular só co reciclaxe, sen cambios profundos en procesos, materiais ou cadeas de valor.

O desafío é enorme, porque a transición circular non se improvisa: esixe redeseñar produtos, procesos e relacións con provedores e clientes. Require datos, tecnoloxía, trazabilidade, medición de pegada material e climática. E, sobre todo, esixe romper inercias organizativas.

As políticas públicas aceleraron nos últimos anos neste sentido, pero desde COTEC advirten dun problema recorrente en España: a fragmentación. Existen estratexias, leis e plans —estatais e autonómicos—, pero con desigual grao de execución, coordinación insuficiente e, en ocasións, marcos reguladores pouco claros que frean ás empresas.

Ademais, a investimento público en circularidade segue sendo inconsistente: forte en momentos de impulso europeo, pero con risco de diluírse cando desaparecen os fondos extraordinarios. A circularidade necesita continuidade, estabilidade reguladora e métricas transparentes. Non basta con lexislar; hai que acompañar, avaliar e corrixir.

O informe tamén subliña algo que raramente aparece nas análises económicas: sen un cambio cultural profundo, non haberá transición circular real. Os consumidores piden sostibilidade, pero seguen premiando o barato e o rápido; as empresas comprométense coa circularidade, pero priorizan o beneficio inmediato; as administracións queren liderar, pero manteñen prácticas lineais na súa propia xestión.

A economía circular implica repensar a relación entre produción, consumo e territorio. Supón aceptar que non todo pode crecer indefinidamente, que reparar é mellor que desbotar, que compartir pode ser máis eficiente que posuír, que os residuos son erros de deseño, non subprodutos inevitables do progreso. Este cambio de mentalidade, como lembra COTEC, é probablemente o reto máis difícil. Non se decreta: edúcase, acompáñase, constrúese.

Aínda que o informe é estatal, a lectura galega resulta inevitable. Galicia posúe tres vantaxes estratéxicas para a circularidade:

• Un tecido industrial ligado a sectores onde a circularidade é posible e necesaria: téxtil, forestal, agroalimentario, automoción.
• Un ecosistema científico-tecnolóxico crecente, con centros que xa traballan en biomateriais, valorización de residuos e optimización enerxética.
• Unha sensibilidade social cara á sostibilidade maior que noutros territorios.

Pero tamén enfronta debilidades claras: envellecemento, atomización empresarial, dependencia loxística e baixa escala produtiva. En Galicia, a circularidade podería ser unha oportunidade para crear valor engadido sen depender do crecemento material, pero require un liderado institucional sostido e políticas que impulsen a cooperación empresarial.

O Informe COTEC 2025 deixa claro: a circularidade xa non é unha opción estratéxica, senón unha condición para a resiliencia económica do país. A economía circular non é un discurso alternativo, senón o núcleo da economía que vén. Un país que non xestiona os seus recursos con intelixencia vólvese vulnerable; unha empresa que non innova queda rezagada; unha administración que non anticipa chega tarde. E a este respecto, España está nunha encrucillada, e Galicia tamén.

A pregunta xa non é se debemos transitar cara a un modelo circular, senón canto tempo nos queda para facelo de verdade.