O castigo por non parar: a reforma que penaliza o esforzo

O complemento por maternidade nas pensións naceu coa intención de corrixir a penalización económica que sofren as mulleres por teren fillos. Unha penalización traducida en salarios menores, maior parcialidade, carreiras máis curtas, teitos de cristal e, finalmente, pensións máis baixas. Ata aquí, a evidencia económica é abafadora.

O problema é que o deseño orixinal estaba ancorado no sexo: só as mulleres podían recibilo. Xuridicamente insostible. En 2019, o Tribunal de Xustiza da Unión Europea derrubouno por discriminación directa. A reforma de 2022 intentou corrixilo… sen realmente facelo. Abriuse o dereito aos homes, pero introducíronse regras que, na práctica, facían moi difícil que un varón o cobrase. Como resultado, Luxemburgo -de novo- sentenciou que aquela solución era máis apaño que verdadeira neutralidade.

Agora, só poderá recibir o complemento quen probe que a súa carreira laboral viuse afectada polo nacemento ou adopción: interrupcións de máis de 90 días, redución significativa de bases de cotización ou inexistencia de cotizacións previas. Desde o punto de vista legal, o razoamento é comprensible: se homes e mulleres poden sufrir interrupcións, que cobren os que as acrediten. Igualdade formal.

O problema de fondo, grave e persistentemente ignorado, é que a penalización da maternidade non sempre adopta a forma dunha ruptura visible na vida laboral. De feito, a penalización máis frecuente, masiva e documentada é a contraria: continuidade laboral con menor progreso, menor dispoñibilidade, maior carga mental e peores oportunidades de promoción. Todo o que non aparece no informe de vida laboral. E, por tanto, aparece a inxustiza real, a estrutural. O proxecto de reforma acaba formalizando un deseño que premia a interrupción e castiga a continuidade.

No novo sistema, se deixaches de cotizar máis de tres meses ou reduciches levemente a túa base de cotización, entras. Pero se renunciaches a ascensos, asumiches dobres xornadas, evitaches romper a túa traxectoria a custa dun esforzo persoal inmenso, entón quedas fóra. Compénsase a caída brusca, non a penalización difusa. Incentívase a ruptura laboral, non a resiliencia. Recoñécese o bache, pero non o desgaste. E isto, mírese como se mire, é un profundo sinsentido. Porque as mulleres que, a pesar da maternidade, manteñen a súa continuidade profesional son as que máis aportan en cotizacións, produtividade e sostemento do sistema. Xusto as que agora quedan fóra.

Europa esixe algo razoable: que os dereitos derivados da crianza sexan iguais para homes e mulleres. Pero igualdade non é simetría perfecta cando as condicións de partida non o son. O propio Ministerio recoñece que case un millón de mulleres reciben este complemento, fronte a uns 100.000 homes. ¿Por que? Porque a economía do coidado segue sendo asimétrica. Non por bioloxía, senón por responsabilidade socialmente asignada. Eliminar esa asimetría a base de requisitos formais non corrixe a desigualdade: simplemente a volve invisible para a norma. E unha desigualdade invisible é unha desigualdade máis difícil de corrixir.

A reforma revístese de formalidade técnica. Pero a técnica tamén ten sesgos. E o sesgo dominante aquí é reducir a complexidade da maternidade a tres indicadores administrativos. Nada diso capta o custo real profesional da crianza. Nada reflicte a carga mental, a dispoñibilidade reducida, a renuncia a promoción ou a penalización salarial acumulada. Nada ten en conta o contexto sectorial, a rigidez do emprego público, a parcialidade involuntaria ou as carreiras truncadas sen lagoas visibles.

Resulta difícil aceptar que este deseño sexa a mellor solución dispoñible. Había marxe para modelos máis sofisticados, máis axustados á realidade do mercado laboral e máis xustos co esforzo invisible. Con todo, o sistema español está a piques de enviar esta mensaxe a millóns de mulleres: “Se te esforzaches para non interromper a túa carreira a pesar dos fillos, non tes dereito a compensación porque non hai ‘proba’ obxectiva”.

É unha paradoxa cruel: canto máis loitaches, menos recoñecemento recibes. O complemento por fillos, que naceu como mecanismo de xustiza redistributiva, corre o risco de converterse nun premio á ruptura, non ao mérito. Nunha política deseñada para tranquilizar aos tribunais, non para corrixir desigualdades reais. Nun recordatorio máis de que, no noso sistema, o esforzo invisible segue sen computar. E iso —máis alá de sentenzas europeas e decretos nacionais— é profundamente inxusto.