O conflito xudicial eólico en Galicia está a xerar unha gran preocupación entre os diferentes sectores implicados. A disputa xurídica xorde a raíz das licenzas concedidas para a instalación de parques eólicos en varias zonas da comunidade, o que provocou o rexeitamento de varios colectivos ecoloxistas e de residentes locais. Estes grupos argumentan que os proxectos eólicos poderían ter un impacto negativo significativo sobre o medio ambiente e sobre a paisaxe natural da rexión. Os tribunais galegos están a recibir múltiples recursos contra a construción destas instalacións. Os demandantes solicitan unha revisión das autorizacións outorgadas, alegando que non se realizaron avaliacións de impacto ambiental adecuadas ou que os procesos de consulta pública foron insuficientes. Por outra banda, os defensores dos proxectos eólicos sosteñen que estes son cruciais para o desenvolvemento sustentable de Galicia, xa que contribuirían significativamente á produción de enerxía renovable e á redución das emisións de carbono. Ademais, argumentan que a creación de emprego e o desenvolvemento económico nas áreas rurais serían outros dos beneficios derivados da instalación dos parques eólicos. O goberno galego, por su parte, defende a legalidade dos procedementos seguidos e insiste na necesidade de avanzar cara a un modelo enerxético máis verde. No entanto, comprometeuse a revisar os casos máis controvertidos e a asegurar que todos os proxectos cumpran coa normativa ambiental vixente. A medida que o conflito continúa, os ollos están postos nos tribunais, que terán a última palabra sobre o futuro dos parques eólicos en Galicia. A decisión que se tome podería sentar un precedente importante para o desenvolvemento de enerxías renovables na rexión.

A política de autorizacións de parques eólicos outorgadas pola Xunta de Galicia enfróntase a unha intensa batalla xudicial, onde o Tribunal Superior de Xustiza de Galicia (TSXG) tense erixido como un actor fundamental. Recentemente, o TSXG anulou as autorizacións do P.E. A Ruña III (Mazaricos), ao considerar a declaración de impacto ambiental (DIA) da Xunta inadecuada. Esta insuficiencia radicou en que a avaliación se limitou ao impacto do parque eólico sen levalo a cabo de xeito conxunto co impacto ambiental da liña eléctrica de evacuación. Ademais, a DIA non analizaba os posibles danos a xerar eventualmente polo P.E. a espazos próximos á Rede Natura 2000, un requisito esencial para a prevención e minoración de impactos.

Esta posición do TSXG foi rapidamente criticada por parte do presidente Rueda, as conselleiras responsábeis das políticas ambiental e industrial, e a patronal eólica estatal, quen coincidiron en sinalar que a sentenza era moi negativa para o desenvolvemento económico galego e que, ademais, ía contra a xurisprudencia do Tribunal Supremo (TS). Mencionaban en concreto a Sentenza do TS de 21 de marzo de 2025 (Sentenza nº 316/2025), que anulara unha sentenza anterior do TSXG relativa aos P.E. de Campelo, Monte Toural e Bustelo.

Con todo, a análise xurídica aclara que non existe tal contradición. O TSXG segue a doutrina do TS, que na Sentenza nº 316/2025 fixou a súa posición sobre a consideración unitaria e a relevancia xurídica do carácter unitario dos proxectos desde a perspectiva medioambiental. A nulidade dos proxectos de Campelo, Monte Toural e Bustelo radicara, na interpretación inicial do TSXG, na indebida fragmentación dun único proxecto eólico, por carecer os tres parques da necesaria autonomía funcional ao compartir estruturas e conexións.

A doutrina da fragmentación: diferenzas chave

O cerne da cuestión é a distinción entre dous tipos de fragmentación, que definen a validez ou nulidade das autorizacións:

Fragmentación Formal (admisible): O TS determinou que partillar unha subestación ou unha liña de evacuación non anula “per se” unha autorización por mor dun fraccionamento ilegal. A fragmentación formal será admisible cando non atente contra a autonomía funcional dos proxectos e responda a un uso racional ou sirva para limitar o impacto ambiental ao evitar duplicidades. Esta é a excepción á consideración unitaria dos proxectos eólicos.

Fragmentación Material (nulidade): Esta é a regra xeral de nulidade. Prodúcese cando se demostra que se buscou fuxir dunha avaliación ambiental completa e integrada do conxunto dos efectos ambientais que acumulativamente van xerar os P.E. individualmente fragmentados. Este fraccionamento material é indebido porque impide ter en conta os efectos completos dos proxectos desde a perspectiva medioambiental.

O Alto Tribunal censura o tratamento separado dos elementos e instalacións necesarias para o funcionamento dun proxecto se isto produce artificialmente unha “alteración da competencia ou unha evitación de maiores exixencias medioambientais”. A necesidade do estudo dos efectos acumulativos e sinérxicos con outros parques existentes ou proxectados é unha esixencia legal ineludible. Fraccionar as autorizacións administrativas previa e de construción dun P.E. non determina a nulidade, pero a nulidade si procederá cando non se avalíe de xeito conxunto todo o impacto ambiental que xere o proxecto.

A proba da insuficiencia ambiental

O aspecto máis importante, ratificado polo Auto do TS sobre o P.E. Moeche de 2 de abril de 2025, é que a determinación da validez da fragmentación non é unha cuestión de interpretación xurídica, senón, fundamentalmente, unha cuestión de proba. O esencial é acreditar a suficiencia, ou non, da avaliación ambiental completa e integrada do conxunto dos parques interligados. Corresponde á promotora e á Xunta de Galicia probar que non existiu unha vontade fraudulenta para evitar esta avaliación completa.

A insuficiencia da avaliación ambiental da Xunta é a causa fundamental das suspensións cautelares vixentes sobre a inmensa maioría dos P.E. afectados. Estas suspensións alicérzanse nas chatas e defectos da avaliación ambiental da Xunta relativos a diversos ámbitos: patrimonio cultural, flora, fauna, hidroloxía, paisaxe, sanidade humana e animal, etc.. Esta situación é corroborada moitas veces cos índice de sensibilidade ambiental do Ministerio para a Transición Ecolóxica, que advirte da saturación da meirande parte do territorio galego. O que contará, pois, será o exame individualizado, caso por caso, da avaliación ambiental fronte ás probas que propoñan os recorrentes.

O contexto europeo

Aínda que o Dereito da UE considera a produción de enerxía eléctrica por fontes renovábeis unha actividade de interese público superior, confirma a necesidade da avaliación ambiental.

O Tribunal de Xustiza da Unión Europea (TXUE) respondeu recentemente a cuestións prexudiciais do TSXG, indicando que a lexislación non obriga a outorgar un novo trámite de alegacións aos afectados ou interesados cando ditames e informes chegan ao procedemento despois de rematado o prazo inicial. Esta doutrina coincide coa Sentenza do TS de decembro de 2023. A pesar de que algúns viron nisto o “arranxo” do suposto “bloqueo eólico galego”, os textos indican que o criterio do TXUE e a inminente xurisprudencia do TS cambian moi pouco a situación práctica. Isto só suporá que os procedementos suspendidos por esta cuestión se reactiven e tramiten (probas periciais, conclusións, etc.) ata sentenza. A abafante maioría xa conta cunha suspensión cautelar das súas autorizacións polo TSXG por mor dos defectos da avaliación ambiental.

En definitiva, o problema perténcelle á Xunta e á patronal eólica, porque Galicia non ten previamente avaliadas ambientalmente as áreas destinadas ao desenvolvemento eólico, o que causou esta enxurrada de proxectos non sostibles. Porén, semella que o goberno galego, lonxe de comezar a resolver esta complexa situación, anuncia —por boca da súa conselleira de Medio Ambiente— que “tomará medidas dalgunha maneira” ante as decisións do TSXG. Entendemos que a conselleira está a anunciar o correspondente recurso de casación perante o TS contra a sentenza que anulou o P.E. A Ruña III, coa fin de facer valer a legalidade da súa tramitación, e non accións xudiciais, se callar penais, contra maxistrados do alto tribunal galego sinalados até polo seu propio nome como responsables dunha, seica, “senrazón”.

Está a falar a conselleira de prevaricación xudicial cando fala de “senrazón”? Habería no mundo un avogado xeral da Xunta que asinara unha querela criminal por prevaricación contra os maxistrados do TSXG perante a Sala do Penal do Tribunal Supremo? Son conscientes o presidente Rueda e a conselleira Vázquez da falla de lealdade institucional na que están a incorrer?