O desarme dos dereitos humanos

Durante décadas, os dereitos humanos foron a linguaxe común da dignidade. Un ideal compartido, imperfecto pero universal, que permitiu xulgar ditaduras, frear guerras e tender pontes entre pobos e tamén entre cidadáns. Hoxe, con todo, esa linguaxe está apagándose. Non por un colapso visible, senón por un desarme silencioso, fragmentado, burocrático e global, no que as potencias (autoritarias e tamén democráticas) están recortando, manipulando ou ignorando os mesmos principios que algunha vez proclamaron defender.

O recente informe do International Service for Human Rights (ISHR) (Servizo Internacional para os Dereitos Humanos ou SIDH) é só unha das moitas sinais de alarma. O documento revela como China e Rusia converteron as negociacións orzamentarias da ONU nun campo de batalla político, bloqueando fondos esenciais para a defensa dos dereitos humanos e interferindo nas investigacións sobre abusos cometidos en países aliados. Na práctica, están usando as regras do sistema multilateral para baleiralo desde dentro: menos diñeiro para o Alto Comisionado, menos persoal para as misións de observación, menos capacidade para denunciar violacións graves.

Pero sería un erro —e unha inxenuidade— pensar que esta ofensiva pertence unicamente a un bloque autoritario. O desarme dos dereitos humanos non ten un só rostro. Tamén o impulsan gobernos democráticos cando recortan achegas, politizan os orzamentos ou criminalizan a acción humanitaria.

“En Asia, Oriente Medio e África, potencias rexionais como India, Turquía, Exipto ou Arabia Saudita perfeccionaron outra forma de erosión destes dereitos: a do control político da sociedade civil”

Nos Estados Unidos, a (des)administración Trump suspendeu o pago das súas cotas á ONU e conxelou a financiación de organismos como ACNUR ou a OMS. Europa, mentres tanto, converteu o Mediterráneo nunha fronteira fortificada, onde organizacións como Open Arms ou Médicos Sen Fronteiras son perseguidas xudicialmente por rescatar vidas. As mesmas institucións que denunciaban as omisións da ONU agora reproducen, nas súas costas, unha versión doméstica do desprezo polos dereitos universais.

En Asia, Oriente Medio e África, potencias rexionais como India, Turquía, Exipto ou Arabia Saudita perfeccionaron outra forma de erosión destes dereitos: a do control político da sociedade civil. Limitan o rexistro de ONG’s, restrinxen a cooperación internacional e reprimen a xornalistas ou activistas con leis de seguridade nacional. En América Latina, gobernos de signo ideolóxico oposto —de esquerda e de dereita— coinciden en algo: a incomodidade fronte á vixilancia internacional, que consideran unha intromisión máis que unha garantía.

A paradoxa é que, mentres os discursos oficiais falan de soberanía, desenvolvemento ou seguridade, o que realmente está en xogo é a impunidade. Recortar fondos, obstaculizar investigacións ou acosar a quen denuncia violacións son distintas formas de neutralizar a rendición de contas. A ONU, nacida para non repetir os horrores do século XX, vése atrapada hoxe entre a xeopolítica do veto e a contabilidade do recorte.

A chamada “Iniciativa ONU80”, presentada como unha reforma para facer a organización máis eficiente, derivou nunha política de austeridade que castiga, sobre todo, ao pilar dos dereitos humanos. En nome da eficiencia, sacrifícase a xustiza. En nome da neutralidade, dilúese a denuncia. Mentres tanto, os fondos non chegan, as misións cáncelanse e as vítimas esperan en van unha resposta que nunca se financia.

Pero o desarme dos dereitos humanos non é só institucional; tamén é cultural. En moitas sociedades, o discurso dos dereitos humanos volveuse sospeitoso, asociado ao elitismo, á globalización ou á corrección política. A linguaxe da compaixón foi substituída pola do medo: medo ao outro, ao migrante, ao disidente, ao diferente. E ese medo é terreo fértil para o odio e o autoritarismo.

“A defensa dos dereitos humanos non necesita heroes, senón coherencia: gobernos que paguen o que deben, tribunais que fagan o seu traballo, medios que informen sen medo e cidadáns que non se resignen á indiferencia”

As redes sociais, que algunha vez amplificaron as voces da denuncia, hoxe contribúen ao ruído e á confusión. As campañas de desinformación patrocinadas por Estados e corporacións converten as violacións en narrativas en disputa, onde todo se relativiza e ninguén parece responsable. O que antes era un crime probado hoxe disólvese na néboa da posverdade.

Con todo, no medio deste panorama sombrío, non todo está perdido. Aínda existen miles de persoas e organizacións que sosteñen o ideal da dignidade humana, aínda que os Estados lles pechen portas e os algoritmos os silencien. Os voluntarios que arriscan a súa liberdade para denunciar o colapso climático; os médicos que traballan en zonas de guerra; os avogados que documentan torturas en prisións secretas; as mulleres que seguen loitando por decidir sobre os seus corpos… Todos eles son a resistencia viva fronte ao desmantelamento dunha orde que custou xeracións construír.

Quizais un gran desafío do noso tempo sexa volver crer na utilidade dos dereitos humanos. Reafirmar que non son unha utopía abstracta nin unha ferramenta de Occidente, senón “a gramática mínima do humano”. Sen esa convicción, a ONU pode reformarse mil veces, pero seguirá baleira.

A defensa dos dereitos humanos non necesita heroes, senón coherencia: gobernos que paguen o que deben, tribunais que fagan o seu traballo, medios que informen sen medo e cidadáns que non se resignen á indiferencia. Porque os dereitos pérdense, case sempre, cando se deixan de defender.

Este desarme non soa a disparos, senón a silencio: orzamentos que non chegan, informes que non se publican, barcos que non zarparán… Pero ese silencio tamén mata. E, se o mundo non reacciona, pronto descubriremos que o prezo da indiferencia é vivir nun planeta onde a dignidade xa non ten quen a defenda.