Preto de medio mundo agobiado

No ámbito da saúde humana, á diabetes coñécese tamén como “a enfermidade silenciosa”, porque moitas persoas poden telo sen sabelo. O que me serve de exemplo para extrapolar a escala social a seguinte información.

A dita escala, sabemos que os conflitos están á orde do día e minando vidas. Tamén o crecente odio e o egocentrismo crispan cada vez máis a nosa convivencia. Pero se atendésemos ao ruído de fondo da nosa civilización, non oiriamos estes alborotos nin os do motor económico ou o das novas tecnoloxías. Oiriamos un zumbido constante e crecente: o da ansiedade global, o eco de miles de millóns de persoas lidando co estrés e a preocupación que, segundo as cifras obtidas, están máis presentes que nunca nas nosas vidas.

Baseado en 145.000 entrevistas en 144 países, o recente informe “Estado da Saúde Emocional do Mundo 2025”, elaborado por Gallup, en colaboración coa World Health Summit (Cume Mundial da Saúde), é máis que unha enquisa: é unha radiografía da alma colectiva humana e os datos que arroxa non son precisamente tranquilizadores. Dinos que case catro de cada dez adultos no planeta reportaron ter sentido moita preocupación ou moito estrés o día anterior. É dicir, achegándose á metade da poboación mundial, centos de millóns de persoas máis que hai unha década están vivindo nunha tensión diaria.

Esta non é unha cuestión de debilidade individual, senón un indicador sistémico. Nun mundo que presume de estar máis conectado, máis rico e máis informado que nunca, a tristeza, a ira e a dor física e emocional reportadas están á alza. O estrés é a nova pandemia social silenciosa. E aínda que celebramos os avances na esperanza de vida, tendemos a darlle as costas á verdade incómoda: a nosa saúde emocional como especie está en declive.

O gran achado deste informe, e o que debería reescribir a axenda política e global, é a confirmación dunha tese que ata agora tratábamos como poética: a paz, a saúde física e o benestar emocional son inseparables. Non é unha metáfora; é un feito cuantificable. O estudo demostra unha forte correlación entre os altos niveis de malestar emocional (especialmente a ira, a tristeza e a dor) e as puntuacións baixas nos índices de Paz Global (GPI) e Paz Positiva (PPI). Parafraseando aos analistas de Gallup, a saúde emocional non é só unha experiencia privada; é infraestrutura sociolóxica, como “cemento social”, e este está deteriorándose a marchas forzadas.

De que nos serven as estradas, as pontes ou as redes de fibra óptica se as persoas que as utilizan viven angustiadas? A fortaleza dunha comunidade, a súa habilidade para superar baches económicos, catástrofes naturais ou problemas políticos, non se valora só polo seu produto interno bruto nin polo seu orzamento de defensa, senón polo benestar anímico da súa xente.

Unha poboación masivamente estresada é unha poboación máis volátil, máis polarizada e menos disposta a colaborar. A desafección política, o tribalismo social e a fragilidade institucional son, en gran medida, síntomas dunha fractura emocional subxacente. Cando a desesperación convértese na lingua común, a estabilidade desintégrase. O malestar emocional a nivel social é un sinal de advertencia, unha chamada urxente á acción colectiva, que vai máis alá do diván do psicólogo.

Curiosamente, o mesmo informe ofrécenos unha dose de optimismo que complica a narrativa, dándolle un matiz profundamente humano. A pesar dos altos niveis de estrés e preocupación, a maioría da xente segue sentíndose respectada. Preto de nove de cada dez persoas reportaron ser tratadas con respecto, e unha proporción similar sente que ten a alguén que a anima a vivir.

Unha poboación masivamente estresada é unha poboación máis volátil, máis polarizada e menos disposta a colaborar

Esta é outra paradoxa do século XXI: sentímonos apoiados no noso círculo íntimo, pero somos aplastados polas presións do sistema. Paradoxa que se ven a sumar á exposta no artigo anterior, tamén en base a outro informe de Gallup, sobre sentirnos seguros nun mundo cada vez máis en conflito.

A amizade e o respecto son piares fundamentais da vida, e que sigan firmes é un testamento á fortaleza do espírito humano. Pero se a xente se sente ben tratada en petit comité, e aínda así experimenta niveis récord de ansiedade, o problema non reside nos fallos do carácter de cada individuo, senón nos da estrutura social (política, económica, laboral, etc.). O que está drenando o pozo da nosa calma é o ruído constante da híper-conectividade, a precariedade económica, a incerteza climática ou a fatiga informativa.

Chegamos a un punto onde os líderes sociais (políticos, empresariais, relixiosos, etc.) xa non poden ignorar o malestar emocional. É insostible non só en termos de saúde social, senón tamén de produtividade e é perigoso en termos de cohesión social. Tratar a saúde mental unicamente como un asunto clínico ou unha responsabilidade individual é neglixencia pública. Xa o apuntaba Émile Durkheim a principios do século pasado ao estudar o suicidio, que precisamente se converteu na segunda causa de morte non natural entre os mozos (algo nunca visto ata agora).

En base ao informe, a solución pasa por elevar o benestar emocional ao nivel de política de Estado. O que significa:
            – Priorizar a estabilidade, non só o crecemento: deseñar sistemas laborais que valoren o tempo de descanso e a desconexión tanto como a eficiencia.
            – Invertir en conectividade real: fomentar espazos comunitarios e políticas que promovan a interacción humana xenuína, revertendo a fragmentación social.
            – Liderado empático: esixir aos nosos líderes que deixen de usar o medo e a polarización como armas arroxadizas, recoñecendo que a retórica tóxica é un contaminante emocional.

Se o propósito de calquera Estado debería ser crear condicións para que os seus cidadáns prosperen, non podemos permitir que miles de millóns vivan emocionalmente colapsados. O informe é un espello disto. Se a imaxe reflectida nos incomoda, non é momento de rompelo, senón de comezar a reconstruír a infraestrutura vital que temos descoidado: a calma e a saúde da nosa mente e da nosa xente. É a única forma de garantir non só a paz global, senón a paz que cada un necesita para levantarse pola mañá.