Educar subditos, non cidadáns

¡Ei Tecnófilos! Como pode ser que esteamos vivindo a maior revolución tecnolóxica desde a imprenta, e o sistema educativo siga funcionando coma se estivéramos no século XX? É unha pregunta incómoda. Por iso ninguén nos despachos a responde. Porque implica admitir que o sistema —ese mesmo que presume de formar cidadáns do futuro— está ancorado no pasado como unha pedra no fondo do río.

Os nosos fillos e netos nacen nun mundo onde unha app pode resolver un problema de química, explicalo en tres idiomas, representalo en 3D e ensinarche a facelo ti mesmo. Mentres tanto, na clase fánselles escribir a bolígrafo, en folla cadrada, sen calculadora, sen axuda, “porque así se aprende de verdade”. ¿De verdade?

¿Para que memorizar quen asinou o tratado de Utrecht se o podes saber en 0,3 segundos cunha IA? ¿Para que forzar aos rapaces a tragarse a sintaxe coma se fosen filólogos, se hoxe un algoritmo analiza a estructura dunha frase en 87 idiomas antes de que termines de pestanexar?

Non se trata de desprezar o coñecemento clásico, senón de entender que a educación non pode seguir sendo un museo. Porque mentres seguimos ensinando a encher exames tipo test, o que o mundo necesita é xente capaz de resolver problemas reais. O que valoramos segue sendo a obediencia, a memorización, o silencio, a entrega sen rechistar. Castigamos a curiosidade, a dúbida, o pensamento crítico. E logo sorpréndemonos de que saian do instituto sen saber facer unha declaración da renda, sen entender un interese composto, ou sen detectar unha estafa dixital.

Pero iso si: saben declinar o verbo “amar” en latín. Amar, amas, amat… e a ninguén lles ensinou a amarse a si mesmos. Que ironía tan miserable.

Hoxe, un mozo de 15 anos pode crear unha web, deseñar un logo con IA, escribir un texto en tres idiomas e editar un vídeo que dá mil voltas ao noticiario da tele. ¿E que lles mandan facer? Un mural con papel de celofán e purpurina sobre a Revolución Francesa. Cartolina verde, por favor, que a profe o quere “manual”.

Queremos esforzo? Perfecto. Pero tamén queremos intelixencia. Queremos eficiencia. Queremos que un alumno que usa ChatGPT non sexa tachado de tramposo, senón valorado pola súa capacidade de buscar solucións. Que se ensine a usar a IA con criterio, que se diferencie o copia-pega da verdadeira reflexión. Pero claro… iso implicaría que o profesor tamén tería que aprender. E iso —segundo moitos claustros— parece unha herexía.

¿Que educación estamos dando se o maior castigo é que alguén pense por si mesmo? ¿Por qué os exames valen máis que os debates? ¿Por qué seguimos sen ensinar habilidades que se usan o 100 % do tempo? Comunicación. Creatividade. Xestión emocional. Pensamento crítico. Ética dixital. Traballo en equipo.

Estamos entrando nun mundo onde as máquinas aprenden e pensan… mentres os humanos repiten. E a solución non é máis control, máis regras, máis castigos. É máis conciencia, máis criterio, máis evolución.

Se non cambiamos o modelo educativo xa, non teremos unha xeración perdida. Teremos millóns de cerebros perfectamente domesticados, formados para obedecer, non para transformar. Cidadáns con títulos, pero sen criterio. Con carreiras, pero sen ideas propias.

Así que non nos enganemos máis: ¿Queremos formar cidadáns que pensen ou súbditos que aprobe?

O futuro comeza na escola. E se non o redeseñamos, nos pasará por encima.

¡Se me tecnoloxizan!